20 Mart 2015 Tam Güneş Tutulması
Tam Güneş Tutulması 20 Mart 2015 Cuma günü gerçekleşecektir. Tam tutulmalar, Ay’ın Güneş diskini tamamen örtmesi şeklinde olmaktadır. 20 Mart 2015 Tutulması, Grönland’ın güney açıklarından başlayarak Atlas Okyanusu üzerinden, Faroe ve ardından Svalbard Adaları’ndan tam tutulma olarak gözlenebilecektir. Tutulma, Türkiye saati ile (TSİ) 13:00’da Kuzey Kutup Bölgesinde tamamlanmış olacaktır. Tutulma maksimumu en uzun süreyle 2 dakika 47 saniye boyunca Faroe Adaları’ndan gözlenecektir.
Ankara için Parçalı Tutulma Zamanlamaları ve Gözlemler
Tutulma Ankara’da TSİ 11:02’de başlayacak ve tutulma ortasına TSİ 12:03 itibarı ile ulaşılacak. Bu sırada Güneş’in %35’lik bir bölümü Ay’ın tam gölge konisi tarafından örtülmüş olacak (Şekil 1). Parçalı tutulma TSİ 13:04 itibarı ile sona ermiş olacak.
Şekil 1. Ankara’dan gözlenebilecek maksimum tutulma (%35)
Uyarı: Güneş’i doğrudan gözlemek amacı ile:
- • Mum alevinde islendirilmiş cam parçalarını (İsli cam)
- • Disket veya CD’leri
- • Pozlanmış ve banyo edilmiş Röntgen filmlerini
- • Pozlanmış ve banyo edilmiş renkli filmlerin negatiflerini
- • Aynalı güneş gözlüklerini
- • Özel Güneş filtresi olmayan teleskop veya başka bir optik araçları
asla kullanmayınız ve çıplak gözle hiçbir durumda bakmayınız! Bu tür araçlar, gözümüzü Güneş’in zararlı ışınlarından koruyan metalik kaplamalı filtre özelliklerine sahip değildirler.
Tutulma zamanlamaları ve bu sırada Güneş’in ufuk yüksekliği Ankara için aşağıdaki gibidir:
Parçalı Tutulma Başlangıcı: 20 Mart 2015, 11:02 (TBZ) Güneş’in ufuk yüksekliği 48.1° Parçalı Tutulma Maksimumu (%35): 20 Mart 2015, 12:03 Güneş’in ufuk yüksekliği 49.8°
Parçalı Tutulma Sonu: 20 Mart 2015, 13:04 (TBZ) Güneş’in ufuk yüksekliği 46.9°
Şekil 2. 20 Mart 2015 Tam Güneş Tutulması
Yılın bu döneminde Ankara’daki hava şartları, Güneş’in ancak küçük bir kısmının örtüldüğü (%35) parçalı bir tutulma olması nedeniyle rasathanemizde bir etkinlik düzenlenmeyecektir.
Güneş Tutulmaları
Güneş ile Ay’ın gökyüzünde kapladıkları alan yaklaşık olarak birbirine eşittir. Çünkü, Güneş Ay’dan yaklaşık 400 kat büyük olmakla birlikte, bize Ay’dan da yine yaklaşık olarak 400 kat daha uzaktadır. Ancak hem Ay’ın Dünya etrafındaki yörüngesi, hem de Dünya’nın Ay etrafındaki yörüngesi tam olarak birer çember değildir. Bu nedenle gökyüzümüzde kapladıkları alan da her zaman aynı değildir, küçük değişimler gösterir. Ayrıca Ay’ın bizim etrafımızdaki yörüngesi ile bizim Güneş etrafındaki yörüngemiz arasında da yaklaşk 5°’lik bir fark bulunur ki, bu fark nedeniyle Ay, her bir yörünge hareketi sırasında tam olarak Güneş’in önünden geçmez. Bu nedenle Ay her yeniay evresine iken bir Güneş tutulması gözlenmez. Ancak Ay’ın Dünya etrafındaki yörüngesi ile Dünya’nın Güneş etrafındaki yörüngesinin kesiştiği noktalarda (biz bu noktalara “düğüm noktaları” diyoruz) Ay ve Güneş aynı anda bulunurlarsa bir tutulma gerçekleşir (Şekil 3).
Şekil 3. Tutulma şartı
Tutulmanın tam tutulma olup olmayacağı da tam olarak bu noktada olup olmadıklarına ve o an bize uzaklıklarına bağlıdır. Kısaca, bu iki gökcisminin yörüngeleri üzerindeki konumları ve bize olan uzaklıklarına bağlı olarak görünen Ay diski, Güneş diskini tam olarak kapatır ve bir “Tam Güneş Tutulması” gerçekleşir, ya da tam olarak kapatamaz ve bir “Halkalı Güneş Tutulması” gerçekleşir. Tam ve halkalı tutulmalar ancak Dünya üzerinde dar bir hat üzerindeki yerlerden tam ve halkalı olarak gözlenirken, diğer bölgelerden parçalı tutulma olarak gözlenebilirler (Şekil 4). Güneş ve Ay’ın yörüngeleri üzerindeki konumları ve bize uzaklıklarına bağlı olarak, bazı özel durumlarda tutulma tam bazı bölgelerde tam, bazı bölgelerde halkalı olarak gözlenir ki bu tutulma türüne her iki tutulma türünü de içerdiği gerekçesiyle “Hibrit Güneş Tutulması” adı verilir ve nadir gerçekleşir (Şekil 5). Bu tutulma geometrisi, Dünya yüzeyinin küresel yapısından dolayı üzerindeki bazı bölümlerinin Ay’ın tam gölgesine (umbra) denk gelirken diğer bölümlerinin Ay’ın yarı gölgesine (penumbra) denk gelmesinde kaynaklanır.
Şekil 4. (Sol üstte) Tutulma hattı, (Sağ üstte) Bir halkalı tutulmanın evreleri
(Altta) Halkalı tutulma geometrisi
Şekil 5. Hibrit tutulma geometrisi
Kaynaklar:
- 1. Kullanılan bütün şekiller Prof. Dr. Selim Osman Selam’ın kişisel internet sitesindeki (http://80.251.40.59/science.ankara.edu.tr/selam/) ders notlarından alınmıştır.
- 2. NASA Tutulma Sayfalar (Fred Espenak) http://eclipse.gsfc.nasa.gov/
- 3. Tutulma simülasyonu : http://exar.ch/solar-eclipses/#3-Nov-2013, http://www.timeanddate.com/eclipse/solar/2013-november-3
- 4. Ankara için tutulma simülasyonu : http://www.timeanddate.com/eclipse/in/turkey/ankara
Ankara Üniversitesi Kreiken Rasathanesi