25 Ekim 2022 Salı günü bir Parçalı Güneş tutulmasına şahitlik edeceğiz. Parçalı tutulmalar, Ay’ın Dünya ile Güneş arasında bulunduğu ve Güneş diskinin belirli bir kısmını örttüğü durumlarda meydana gelir.

 

Güneş Tutulmaları:

Güneş ile Ay’ın gökyüzünde kapladıkları alan yaklaşık olarak birbirine eşittir. Çünkü, Güneş Ay’dan yaklaşık 400 kat büyük olmakla birlikte, bize Ay’dan da yine yaklaşık olarak 400 kat daha uzaktadır. Ancak hem Ay’ın Dünya etrafındaki yörüngesi, hem de Dünya’nın Ay etrafındaki yörüngesi tam olarak birer çember değildir. Bu nedenle gökyüzümüzde kapladıkları alan da her zaman aynı değildir, küçük değişimler gösterir. Ayrıca Ay’ın bizim etrafımızdaki yörüngesi ile bizim Güneş etrafındaki yörüngemiz arasında da yaklaşk 5°’lik bir fark bulunur ki, bu fark nedeniyle Ay, her bir yörünge hareketi sırasında tam olarak Güneş’in önünden geçmez. Bu nedenle Ay her yeniay evresine iken bir Güneş tutulması gözlenmez. Ancak Ay’ın Dünya etrafındaki yörüngesi ile Dünya’nın Güneş etrafındaki yörüngesinin kesiştiği noktalarda (biz bu noktalara “düğüm noktaları” diyoruz) Ay ve Güneş aynı anda bulunurlarsa bir tutulma gerçekleşir (Şekil 1).

 

Şekil 1. Tutulma koşulu

 

Tutulmanın tam tutulma olup olmayacağı da tam olarak bu noktada olup olmadıklarına ve o an bize uzaklıklarına bağlıdır. Kısaca, bu iki gökcisminin yörüngeleri üzerindeki konumları ve bize olan uzaklıklarına bağlı olarak görünen Ay diski, Güneş diskini tam olarak kapatır ve bir “Tam Güneş Tutulması” gerçekleşir, ya da tam olarak kapatamaz ve bir “Halkalı Güneş Tutulması” gerçekleşir. Tam ve halkalı tutulmalar ancak Dünya üzerinde dar bir hat üzerindeki yerlerden tam ve halkalı olarak gözlenirken, diğer bölgelerden “Parçalı Güneş Tutulma” olarak gözlenebilirler (Şekil 2). Güneş ve Ay’ın yörüngeleri üzerindeki konumları ve bize uzaklıklarına bağlı olarak, bazı özel durumlarda tutulma bazı bölgelerde tam, bazı bölgelerde ise halkalı olarak gözlenir ki bu tutulma türüne her iki tutulma türünü de içerdiği gerekçesiyle “Hibrit Güneş Tutulması” adı verilir ve nadir gerçekleşir (Şekil 2). Bu tutulma geometrisi, Dünya yüzeyinin küresel yapısından dolayı üzerindeki bazı bölümlerinin Ay’ıntam gölgesine (umbra) denk gelirken diğer bölümlerinin Ay’ın yarı gölgesine (penumbra) denk gelmesinde kaynaklanır.

 

 

 

Şekil 2. (Sol üstte) Tutulma hattı, (Sağ üstte) Bir halkalı tutulmanın evreleri (Altta) Halkalı tutulma geometrisi

 

 

Şekil 3. Hibrit tutulma geometrisi

 

25 Ekim 2022 Parçalı Güneş Tutulması:

25 Ekim 2022’de gerçekleşecek tutulma bir parçalı Güneş tutulmasıdır. Tutulmanın en fazla görüleceği hat Finlandiya’dan başlayarak, Rusya’nın batı bölgelerine ilerleyecek, orta Asya’da gözlenip, Hint alt kıtası sınırlarında sona erecektir. Daha düşük bir tutulma miktarıyla Avrupa’dan, kuzey doğu Afrika’dan ve Hindistandan da görülecektir. Parçalı Güneş tutulması, Türkiye’den de gözlenebilecektir.

 

Şekil 4. 25 Ekim 2022 Parçalı Güneş Tutulması

 

Ankara için Parçalı Tutulma Zamanlamaları ve Gözlemler:

Tutulma Ankara’da Türkiye saati ile (TSİ) 12:39’de başlayacak ve tutulma ortası TSİ 13:54’de gerçekleşecektir. Bu sırada Güneş’in yaklaşık %42’lik bölümü Ay tarafından örtülmüş olarak görülecektir. Parçalı tutulma Ankara’da TSİ 15:08 itibarı ile sona ermiş olacaktır.

 

Şekil 5. Ankara’dan gözlenebilecek maksimum tutulma (%42)

 

 Uyarı: Güneş’i doğrudan gözlemek amacı ile:

– Mum alevinde islendirilmiş cam parçalarını (İsli cam)
– Disket veya CD’leri
– Pozlanmış ve banyo edilmiş Röntgen filmlerini
– Pozlanmış ve banyo edilmiş renkli filmlerin negatiflerini
– Aynalı güneş gözlüklerini
– Özel Güneş filtresi olmayan teleskop veya başka bir optik araçları

asla kullanmayınız. Bu tür araçlar, gözümüzü Güneş’in zararlı ışınlarından koruyan metalik kaplamalı filtre özelliklerine sahip değildirler.

Tutulma zamanlamaları ve bu sırada Güneş’in ufuk yüksekliği Ankara için aşağdaki gibidir.
Parçalı Tutulma Başlangıcı: 25 Ekim 2022, 12:39 (TBZ) Güneş’in ufuk yüksekliği 38.5°
Parçalı Tutulma Maksimumu (%42): 25 Ekim 2022, 13:54 (TBZ) Güneş’in ufuk yüksekliği 35.0°
Parçalı Tutulma Sonu: 25 Ekim 2022, 15:08 (TBZ) Güneş’in ufuk yüksekliği 27.2°

 

Ankara Üniversitesi Kreiken Rasathanesi Tutulma Etkinliği:

Ankara Üniversitesi Kreiken Rasathanesi yılın bu son ve Türkiye’den de gözlenebilen parçalı Güneş tutulması için yapılacak olan özel etkinlik 25 Ekim 2022 Salı günü saat 12:00’te başlayacaktır. Etkinlik boyunca Güneş gözlemine uygun teleskoplarımızla ziyaretçilerimize Güneş gözlemi yapılacaktır. Bu tutulma canlı olarak youtube (https://www.youtube.com/kreikenrasathanesi) kanalımızdan yayınlanacaktır.

 

Etkinlik Programı:

Etkinlik Başlangıç ve Bitişi: 12:00 – 15:30
Tutulma Gözlemi: 12:39 – 15:08

 

Kaynaklar:

1. Kullanılan bütün şekiller Prof. Dr. Selim Osman Selam’ın kişisel internet sitesindeki (http://80.251.40.59/science.ankara.edu.tr/selam/) ders notlarından alınmıştır.
2. NASA Tutulma Sayfalar : https://solarsystem.nasa.gov/eclipses/future-eclipses/upcoming-eclipses/
3. Tutulma simülasyonu : https://exar.ch/solar-eclipses/#25-Oct-2022, https://www.timeanddate.com/eclipse/solar/2022-october-25
4. Ankara için tutulma simülasyonu : http://www.timeanddate.com/eclipse/in/turkey/ankara